10-гIа дакъа
Диканашка сихо ян гIерта дезаш хиларах а, иштта дикачунна тIевирзинарг оцу тIе доггаха а, шен ойла ца керчуьйтуш гIерта сутаре варах а лаьцна
Сийлахь-Везачу АллахIа аьлла:
«Дика гIуллакхаш дарехь хьалхенаш яха гIерта» («ал-Бакъара», 148).
«Шайн Делан гечдаре а, ялсамане а гIерта маса, шен шоралла стигланашка а, лаьттане а нислуш йолучу, Делах кхоьруш болучурна кечйина йолучу» («Али Iимран», 133).
87. Абу ХIурайрас (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина, АллахIан элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) элира аьлла: «Дика гIуллакхаш дан сихо е, хIунда аьлча, цхьа а шеко йоцуш, зиэрийн (хан) кхочур ю шунна тIе[1], Iаьржачу буьйсанан боданан дакъойх тера: стаг Iуьйранна муъма хир ву - ткъа сарахь керста хир ву[2], сарахь муъма хир ву - ткъа Iуьйранна керста хир ву, кIеззигчу дуьненан диканах шен дин а духкуш» (Муслим: 118).
88. Абу СирваIа Iукъба Ибн ал-Хьарис (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «Цкъа Меднахь, пайхамарна (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) тIаьхьа а хIоьттина, малхбузан ламаз деш вара со. Ша салам деллачул тIаьхьа, сихха хьала а гIаьттина, нехан могIанашна юккъешхула чекх а ваьлла, шен хIусамнанойх цхьаьннан цIа чу вахара иза. Адамаш кхераделлера оцу кепарачу цуьнан сихваларах. (Цул тIаьхьа цхьа хан яьлча) уьш болучу чувелира иза. Ткъа ша оцу кепара сихваларна уьш цецбевлла Iаш байча, цо элира: «Тхайгахь деши хилар дагадеънера суна. И дIасадекъа аьлла, омра дира аса, кхиндIа а цуьнга сайн ойланаш юкъах цаяхийта»» (Бухари: 851).
Оцу хьадисан кхечу ривайатехь дийцина, пайхамара (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) элира аьлла: «Аса сайн цIахь сагIанех долу цхьа дакъа[3] деши дитинера. Со волучохь кхиндIа а и дита ца лиира суна».
89. Жабира (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «Ухьуд[4] тIом болучу дийнахь цхьана стага хаьттина пайхамаре (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна): «Дийцахь суна, мичахь хир ву со, нагахь со вехь?». Цо жоп делла: «Ялсаманехь». ТIаккха (оцу стага), шен карахь хилла хурманаш охьа а тийсина, (дIачухьаьдда) тIом бира, ша дIакхалххалц» (Бухари: 4046, Муслим: 1899).
90. Абу ХIурайрас (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «Пайхамар (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) волучу веаначу цхьана стага хаьттина: «ХIай, АллахIан элча! Уггаре йоккхаха ял муьлхачу сагIина дуьхьал (хир йолуш ю)?». Цо жоп делла: «Ахьа деллачу сагIина тIера (хир ю) - хьо могаш а волуш, бIаьрмециг а волуш, къоьллах кхоьруш а волуш, хьал долуш хила догдохуш а волуш. (СагIа далар) тIаьхьа ма тетта - хьайга Iожалла кхаччалц, (хIета) алархьама: «Иштта хьенехана а оццул, иштта оцу минехана а хIоккхул». Ткъа (оцале-м) иза иштта оцу цхьаьннан (долахь хир ду)»[5] (Бухари: 1419, Муслим: 1032).
91. Анаса (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина: «Ухьудахь тIом болучу дийнахь АллахIан элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна), шен кара тур схьа а эцна, хаьттира: «Соьгара хIара схьа муьлхачо оьцу шух?». Массо а шайн куьйгаш дIакхийдо хIиттира, хIорама а «Аса, аса!» (бохуш) мохь а бетташ. ТIаккха цо хаьттира: «Ткъа, эца ма-деззара, хьамма оьцу и соьгара схьа?»[6]. (И аьлча) нах юхаозабелира. Ва амма Абу Дужанас (АллахI реза хуьлда цунна) элира: «Аса оьцу-кха и, эца ма-деззара схьа». (И тур) схьа а эцна, мушрикийн кортош тIератийсийта вуьйлира иза» (Муслим: 2470).
92. Аз-Зубайр бин Iадис дийцина: «(Шен хенахь) Анас бин Малик (АллахI реза хуьлда цунна) волучу а даьхкина, ал-Хьажжажера[7] тхайна хуьлу (гIело а, цо шена луъург лелор а, цо шеггара таIзарш дар а) латкъийра оха. (Оцу хьокъехь) цо элира: «Собаре хила, хIунда аьлча шуна тIе цхьа а зама йогIур йолуш ма яц - цул тIаьхьа йогIург, цхьа а шеко йоцуш, цул а воха хуьлуш бен. (Иштта дIа даима хир ду) шу шайн Далла дуьхьал кхетталц». (И дешнаш) суна шун пайхамарера (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) хезна ду» (Бухари: 7068).
93. Абу ХIурайрас (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина, АллахIан элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) элира аьлла: «Катоххий (дика) гIуллакхаш дан (гIерташ хила) - ворхI хIуманах (муьлхха а цхьаъ шайга кхачале). Шайга догIу долу аша лардийриг дуй-те: шуна (дерриге) дицден йолу къоьлла йоцург; я тилош долу хьал доцург[8]; я балане цамгар йоцург[9]; я гужамдаьлла къандалар доцург - шун къамелаш кхетаме долучуьра дохуш долу; я цIеххьашха далар доцург; я Дажал - лардечу вонех уггаре вониг долу; я Сахьт[10] – (хIокху дуьненан бохамел) кхин доккха а, къаьхьа а долу?» (Тирмизи: 2307, цо аьлла хIара «хьасан» даржехь хьадис ду).
94. Абу ХIурайрас (АллахI реза хуьлда цунна) дийцина, Хайбар[11] йоккхучу дийнахь АллахIан элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) элира аьлла: «Кхана АллахI а, Цуьнан элча а везаш волучу цхьана стеган кара хIара байракх лур ма ю аса. Цуьнгахула АллахIа вайна толам лур бу». ТIаккха Iумара (АллахI реза хуьлда цунна) аьлла: «И де доцучу цхьана а дийнахь куьйгалла дар (амиралла) дезна дацара суна, ткъа (оцу дийнахь, и) байракх схьаэца сайга тIекхайкхаре сатуьйсуш, тIе а-м гIиртира со»[12]. АллахIан элчано (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) Iали бин Абу ТIалиб (АллахI реза хуьлда цунна) тIекхайкхира, тIаккха, байракх цуьнан кара дIа а елла, элира цо: «ДIагIо, АллахIа хьайна толам баллалц цхьанне хIуманна юкъах а ма вийла!»[13]. Iела, цхьана юкъанна дIаволавелира, тIаккха, вуха а ца воьрзуш[14] саца а сецна, мохь туьйхира цо: «ХIай, АллахIан элча! Стенан дуьхьа бе аса цаьрца тIом?». (Пайхамара (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна)) жоп делла: «Ахь цаьрца тIом бе – цара «АллахI воцург кхин дела а вац, Мухьаммад Цуьнан элча а ву» аьлла, тоьшалла даллалц. Нагахь цара и дахь - шайн дахар а, шайн бахамаш а ларбина (хуьлу) цара хьоьх[15]. (Цул тIаьхьа оцу тIе кховда йиш яц) бакъонца а бен, ткъа церан хьесап АллахIа дийр ду[16]» (Муслим: 2405).
[1] Вуьшта аьлча: «Цамгарш а, тишдаларш а, гужамдолар а, иштта царех тера кхинболу эшалун боцу хьовзамаш а, баланаш а, дуьхьалонаш а - уьш бахьанехь стеган дика гIуллакхаш дан а, дика Iамалш ян а таро-аьтто бухуш долу, цунна и дика гIуллакхаш мел чIогIа дан лаахь, иза и Iамалш мел чIогIа ян гIертахь а».
[2] Кхузахь дуьйцург - я «керстаналла» бохучу дешан дуьззиначу маьIнехь керстаналла ду, я АллахIана шукаре цахилар ду.
[3] Кхузахь къамел закатах лаьцна ду, ткъа закат - къехошна пайдехьа хьоладайшкара схьаоьцу парз йина ясакх (налог) ю. Шен лаамехь луш долу сагIа (садакъа) дац кхузахь дуьйцург. Хьадисашкахь закат – сагIа олий а хьахадо кест-кестта.
[4] Ухьуд – лам бу, Медна гIалина къилбаседехьа пхи километар дехьа. Цигахь 625-чу шеран 23-чу мартехь маккахошца тIом бина бусалба наха. Оцу тIамехь эшна бусалбанаш. Оцу тIамехь чов хилла пайхамарна (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна).
[5] Кхузахь дуьйцург - кестта лийр волуш волучу стеган хьал-бахам ШарIо ма бохху цуьнан гергарачарна а, юххерачарна а юккъехь бекъабезаш хилар ду, царех хIоранна а цунна ШарIо билгалдина дакъа дIакхочур долучу кепара. Оцу декъах хIумма а хьедан бакъо йолуш вац весетхо.
[6] Вуьшта аьлча: «Схьа муьлхачо оьцу аша хIара - АллахIа бусалба нахана я толам баллалц, я ша кхалххалц тIом бан».
[7] Ал-Хьажжаж бин Йусуф ас-Сакъафий – шен къизаллица гIараваьлла, омийадахойн халифан Iабд ал-Малик бин Марванан сардал хилларг ву иза, цкъа хьалха Хьиджазехь, ткъа цул тIаьхьа Iиракъехь.
[8] Вуьшта аьлча: «…шу доллучу диканна тIера дохун болу хьал-бахам боцург».
[9] Кхузахь дуьйцург - я дегIан гIорасизалла, я хьекъал эшар ду.
[10] Кхузахь дуьйцург - къематде ду. Цхьадолучу аяташкахь а, хьадисашкахь а «сахьт» олий хьахадо къематде.
[11] Хайбар – Меднина къилбседехьа йолу гIамаршкара тогIи (оазис) ю. Цигахь бехаш жуьгтий хилла. 628-гIачу шарахь царна дуьхьал тIом бан бахана.
[12] Кхечу кепара аьлча: Iумар (АллахI реза хуьлда цунна) куьйгалле гIерташ хилла вац, ткъа цо сатуьйсуш а, лоьхуш а хилларг - оцу берриге нахана юккъера ша къаставар дара, АллахI а, Цуьнан элча а (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) везаш стаг ву аьлла.
[13] Вуьшта аьлча: «Цхьана а хIумано юкъаха ма воккхийла хьо. Вериге а тIевола хьайн гIуллакхна». Оцу «ла талтафит» бохучу дешнийн иштта маьIна а долу: «агIонашка дIаса ма хьежа; вуха ма верза».
[14] Iела (АллахI реза хуьлда цунна) ма-дарра кхетта пайхамаран (АллахIера къинхетам а, маршо а хуьлда цунна) дешнех.
[15] ШарI юкъара хуьлуш ду адаман коьрта мукъалла а, хьал-бахам а лардарехь Ислам-динан гIиллакхаш талхош воцучу муьлххачуьнан а. И бахьана долуш, адам ден мегаш дац - цо бакъонца а доцуш кхин адам дерна цуьнгара чIир-бекхам оьцучу хенахь бен, иштта кхиндолучу ШарIо билгалдиначу хьелашкахь а. Ткъа бахамах цхьа дакъа дIадаккха магош ду цуьнгара - нагахь иза гIоне хьаште болучу таро йоцучарна а, кхин цхьацца болучу бусалба нахана а пайденна хьовзош долу парз закат дIа ца луш дуьхьал ваьллехь.
[16] И бохург: нагахь цара цIеначу даггара шайн маттехула ший а тоьшалла схьаалахь - оцо царна пайда бохьур бу хIокху дуьненахь а, догIу долучу эхартахь а; нагахь цара и, доггаха ца олуш, моттаргIанна алахь - мунепикъийн могIарехь хир бу уьш, шайна кечйина жоьжагIати йолуш болучу. Ткъа стеган бакъ йолучу ойланан кхиэл ян йиш ерг - цхьа АллахI ву, къематдийнахь хIорангара хьесап оьцур долуш волу.